W celu określenia czy pracownikowi przysługują posiłki profilaktyczne i napoje w trakcie wykonywanej przez niego pracy, wylicza się wydatek energetyczny. Określany on jest nie tylko na podstawie poziomu zmęczenia, jaki powoduje realizacja zadań stawianych zatrudnionemu, ale również na podstawie ich trudności i powtarzalności.

Przepisy prawne dotyczące posiłków i napojów profilaktycznych

Pracodawca, zobowiązany art. 232 Kodeksu Pracy, musi zapewnić swoim pracownikom posiłki i napoje energetyczne, jeżeli pracują oni w szczególnie uciążliwych warunkach. Przepis ten został doprecyzowany w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. 1996 nr 60 poz. 279).

Posiłki należą się osobom pracującym fizycznie w sytuacji, gdy praca ta powoduje efektywny wydatek energetyczny:

• powyżej 2000 kcal (mężczyźni) lub 1100 kcal (kobiety),
• powyżej 1500 kcal (mężczyźni) lub 1000 kcal (kobiety) i jest wykonywana w pomieszczeniach zamkniętych, w których temperatury spadają poniżej 10C lub wskaźnik WBGT wynosi więcej niż 25C,
• powyżej 1500 kcal (mężczyźni) lub 1000 kcal (kobiety), gdy praca jest wykonywana na zewnątrz, w okresie zimowym (od początku listopada do końca marca).

Posiłki przysługują również:

• pracującym pod ziemią
• ludziom, którzy zajmują się usuwaniem skutków klęsk żywiołowych.

Napoje są przewidziane dla zatrudnionych w gorącym lub zimnym mikroklimacie, w pracach na zewnątrz (w zakresie temperatur poniżej 10C lub powyżej 25C) i na stanowiskach, gdzie temperatura przekracza 28C. Napoje profilaktyczne otrzymują też pracownicy fizyczni, u których efektywny wydatek energetyczny w czasie zmiany roboczej wynosi ponad 1500 kcal (mężczyźni) i 1000 kcal (kobiety).

Wyliczanie wydatku energetycznego

Wyliczenie wydatku energetycznego powinno uwzględnić nie tylko trudność pracy fizycznej. Na wielu stanowiskach wyzwaniem jest również obciążenie statyczne (polegające na pracy w niewygodnej pozycji, która męczy wybrane mięśnie) lub jednostajność wykonywanych zadań (podczas których zaangażowane są cały czas te same grupy mięśniowe).

Właściwe wyliczenie wydatku energetycznego jest niezbędne do poprawnego zaszeregowania pracowników do grupy osób, którym przysługują (lub nie przysługują) posiłki i napoje w czasie pracy. Stosowane metody to:

1. Skorzystanie z tabel opracowanych przez G. Lehmanna, które uwzględniają wszystkie trzy czynniki wpływające na zmęczenie pracownika.
2. Pomiary kalorymetryczne, wykorzystujące maski do pomiaru wentylacji w warunkach wysiłku.
3. Badania wskaźników fizjologicznych, takich jak wzrost temperatury ciała, ciśnienia krwi oraz pracy układu oddechowego.

Wynik spalonych kalorii mnoży się przez czas wykonywania danej czynności. Jeżeli przekracza on normy wskazane w przywołanym powyżej rozporządzeniu, wówczas pracownik zyskuje prawo do otrzymania posiłku profilaktycznego.

Badania wysiłku wykonuje osoba mająca odpowiednie szkolenia, np. specjalista BHP. Pracodawca może je również wykonać samodzielnie, posiłkując się materiałami wydanymi przez instytuty zajmujące się medycyną pracy oraz ochroną pracy.