Społeczna Inspekcja Pracy jest służbą społeczną, funkcjonującą na terenie zakładu pracy. Pełnią ją wybrani pracownicy. Jej celem jest ochrona uprawnień pracowniczych oraz działanie na rzecz przestrzegania reguł i zasad BHP. Ramy jej działań wyznacza ustawa o Społecznej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 1983r., nr 35, poz. 163, z późn. zm.).
Społeczna Inspekcja Pracy – zadania
W skład SIP wchodzą: grupowi, wydziałowi lub oddziałowi inspektorzy społeczni oraz zakładowy społeczny inspektor pracy. Ich działaniami kierują organizacje związkowe funkcjonujące na terenie firmy. Do najważniejszych zadań SIP (zgodnie z art. 4 ustawy) należy kontrolowanie stanu BHP budynków, maszyn i urządzeń, współpraca z służbą BHP w zakresie ustalania przyczyn wypadku przy pracy oraz ich profilaktyki, a także podejmowanie działań, których celem jest poprawa bezpieczeństwa pracowników. Społeczna Inspekcja Pracy sprawuje również nadzór BHP nad realizacją polityki mającej chronić środowisko naturalne, jak również monitoruje warunki pracy i opiniuje projekty, których celem jest ich poprawa. Pilnuje także czy szkolenia BHP odbywają się terminowo i czy pracownicy mają ważne badania, stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku.
Wybór i odwołanie społecznego inspektora pracy
Społecznym Inspektorem może zostać każdy pracownik (będący lub nie będący członkiem związku zawodowego), który ma niezbędną wiedzę i doświadczenie w zakresie BHP. Funkcję pełni się 4 lata (art. 6.2), a wyboru na to stanowisko dokonują zatrudnieni w zakładzie pracy. Nieco inne zasady obowiązują przy wyborze inspektorów oddziałowych i zakładowego SIP w firmach, które zatrudniają więcej niż 300 pracowników. Szczegółowe informacje znaleźć można w ustawie (art. 6. 1. Pkt. 2). Regulamin wyborów jest ustalany przez związki zawodowe.
Inspektora można również zwolnić z funkcji, jeżeli nie wywiązuje się z powierzonych mu obowiązków. Procedurę odwołania opisano w art. 7, a po odwołaniu konieczne jest przeprowadzenie wyborów uzupełniających.
Inspektora nie można zwolnić z pracy w czasie sprawowania mandatu (i rok po jego wygaśnięciu), chyba że zachodzą przesłanki do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 13. 1). Nie można również zmienić na niekorzyść warunków pracy i płacy w czasie trwania mandatu (z wyjątkiem sytuacji opisanej w art. 13. 3).
Co może społeczny inspektor pracy?
Społeczni Inspektorzy sprawujący nadzór BHP mają prawo dostępu do dokumentacji, wejścia do pomieszczeń oraz obejrzenia urządzeń, w zakresie niezbędnym do wykonywania swoich obowiązków. W przypadkach naruszenia przepisów (np. niewłaściwego zabezpieczenia maszyny) inspektor zwraca się do kierownika, zgłaszając mu problem i wnioskując o zmiany. Jeżeli to pracownik narusza przepisy (np. pracując bez ukończonych kursów BHP lub kursów zawodowych dla swojego stanowiska pracy), Inspektor zwraca mu uwagę. Może również wnioskować do kierownika o wysłanie zatrudnionego na dodatkowe szkolenia BHP, jeżeli jego zachowanie wskazuje na brak wiedzy o bezpieczeństwie pracy. Działania Społecznych inspektorów są dokumentowane w zakładowej oraz w oddziałowych księgach zaleceń i uwag. Osoby, które nie wykonają zaleceń inspektora można ukarać grzywną.
Rola SIP
Od kilku lat toczą się dyskusje, czy instytucja SIP jest potrzebna w zakładach pracy i czy nie jest jedynie pozostałością po poprzednim ustroju. PKPP Lewiatan złożyła pod koniec 2014 roku wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, argumentując, że ustawa o SIP może być częściowo niezgodna z konstytucją. Wśród podnoszonych argumentów znalazły się te dotyczące braku jasnego określenia zadań i uprawnień inspektorów, ich maksymalnej liczby oraz wymaganych kwalifikacji, sposobu wyboru i ochrony przed zwolnieniem (która może naruszać równość wobec prawa). Lewiatan wskazuje, że ustawa może także godzić w wolność działalności gospodarczej, a dostęp inspektorów do dokumentacji firmy może naruszyć tajemnicę handlową i poufność niektórych informacji. Jak podkreśla PKKP Lewiatan, celem wniosku do TK nie jest likwidacja społecznej inspekcji pracy, ale ograniczenie nadużyć, z którymi może się wiązać nieprecyzyjne określenie ram jej funkcjonowania. Wnioskiem zajmuje się obecnie Trybunał Konstytucyjny, który bada zgodność zapisów ustawy z konstytucją.
