Prace ziemne na budowie wymagają właściwych zabezpieczeń, ze względu na wysokie ryzyko osunięcia się ziemi i zasypania pracowników. Nadzór BHP musi regularnie sprawdzać stan oraz stabilność wykopów, a także na bieżąco monitorować sposób wykonywania zadań przez zatrudnionych.
Sposoby zabezpieczania wykopów zależą m.in. od warunków gruntowych, czasu korzystania z wykopu (poniżej lub powyżej roku), głębokości (płytkie, średnio-głębokie i głębokie) oraz szerokości dna (powyżej lub poniżej 1,5 m). W zależności od rodzaju wykopu stosuje się odpowiednio dobrane zabezpieczenia, ponieważ im bardziej niestabilny grunt; głębszy lub węższy wykop, tym większe zagrożenie dla pracujących w nim ludzi.
Lista działań, które trzeba podjąć przed rozpoczęciem prac ziemnych, obejmuje:
- Ocenę ryzyka zawodowego i zagrożeń przy pracach ziemnych na budowie.
Powinna być ona wykonana przed rozpoczęciem jakichkolwiek robót. Podstawowym dokumentem, w którym zawarte są instrukcje prawidłowego wykonywania poszczególnych prac i wytyczne dotyczące ich bezpieczeństwa jest IBWR. Pracownicy mają obowiązek się z nią zapoznać w trakcie szkolenia BHP. Przyjęta metodyka prac musi uwzględniać warunki terenowe budowy (można również wykonać dokumentację geologiczno- inżynierską, pozwalającą określić stabilność gruntu).
- Inwentaryzację sieci ciepłowniczych, wodnych, kanalizacyjnych, elektroenergetycznych i innych.
Przed rozpoczęciem prac ziemnych należy zrobić przegląd instalacji i sieci biegnących przez teren budowy i w jej bezpośrednim otoczeniu oraz uwzględnić je przy planowaniu zadań. Obowiązkiem jest określenie bezpiecznych odległości prowadzenia prac od sieci oraz konsultacje z ich właścicielem lub administratorem.
- Odpowiednie przygotowanie pracowników.
Osoby pracujące w wykopach powinny mieć odpowiednie kompetencje i umiejętności do realizowania prac ziemnych. Dodatkowo muszą (po odbyciu badań specjalistycznych) legitymować się ważnym orzeczeniem lekarskim, upoważniającym do wykonywania tego typu zadań oraz ukończyć szkolenie BHP. Jego tematyka uwzględnia specyfikę prac w wykopach, związane z nią ryzyko zawodowe oraz sposoby zabezpieczania się przed zagrożeniami. Obowiązkowy jest również instruktaż stanowiskowy i pełny nadzór BHP nad realizacją prac.
- Oznakowanie wykopów zgodnie z wymogami BHP.
Wszystkie prace ziemne muszą zostać dokładnie oznakowane, by chronić osoby postronne i pracowników przed wpadnięciem do wykopu. W tym celu należy stosować barierki, pozwalające wygrodzić obszar niebezpieczny, tablice informacyjne oraz oświetlenie (jeżeli jest konieczne). W przypadku, gdy teren budowy jest ogólnodostępny (nie został ogrodzony), wymagany jest całodobowy nadzór.
- Odpowiednie zabezpieczenie wykopów i zejść do nich.
Każdy wykop musi zostać zabezpieczony przed osunięciem się ziemi przy pomocy odpowiedniego ukształtowania jego skarpy. Jeżeli nie jest to możliwe, stosuje się dodatkową ochronę w postaci różnych rodzajów ścianek, grodzic stalowych, palisad, obudowy lub innych. Krawędzie należy chronić barierami lub nakryciem, co zabezpieczy je przed obrywaniem się i zsypywaniem ziemi do wykopu. Zejście do każdego wykopu (schodnie lub drabiny) powinny zostać ubezpieczane obustronnie poręczami (lub w inny sposób).
- Szczegółowe rozplanowanie prac maszyn i urządzeń w okolicy wykopów.
Prace w okolicach wykopów powinny być prowadzone z zachowaniem wyjątkowej ostrożności. Dotyczy to m.in. maszyn i urządzeń, które mogą spowodować obsunięcia i obrywy ziemi oraz składowania urobku w bezpośredniej okolicy wykopu. Obie te czynności są potencjalnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa na budowie, dlatego powinny mieć szczegółową instrukcję ich wykonywania. Należy też pamiętać o wymaganych odległościach od krawędzi wykopu (minimalny pas wolnego terenu to 60 cm) oraz skalkulować obciążenie pojazdów transportowych i maszyn z uwzględnieniem rodzaju gruntu (by uniknąć odłamów i osuwisk).
- Przygotowanie instrukcji awaryjnych i ratunkowych.
Prace w wykopach wymagają stworzenia i wdrożenia instrukcji na wypadek konieczności prowadzenia akcji ratunkowej i wypadku przy pracy. Pracownicy muszą je znać, by w sytuacjach awaryjnych wiedzieli jak się zachować.
Prace w wykopach należą do prac szczególnie niebezpiecznych, ze względu na wysokie prawdopodobieństwo zasypania człowieka. Dodatkowym zagrożeniem mogą być niewybuchy, znajdujące się w ziemi, na które można natrafić w trakcie przygotowywania wykopu lub pracy w nim (takie przypadki miały miejsce m.in. w Warszawie, Pruszkowie, czy w Grodzisku Mazowieckim). Każda sytuacja znalezienia podejrzanego przedmiotu powinna być zgłoszona odpowiednim służbom. Prace muszą zostać natychmiast przerwane, ludzie ewakuowani, a strefa niebezpieczna odpowiednio oznakowana.
