Duża część firm w swojej działalności korzysta z materiałów niebezpiecznych, które mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników. Korzystanie z tych substancji w procesach technologicznych wiąże się z dodatkowymi obowiązkami po stronie pracodawcy i pracowników. Szczegółowe uregulowania prawne dotyczące użytkowania, transportu i składowania substancji niebezpiecznych znajdują się w rozdziale 6D rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003, nr 169, poz. 1650, z późn. zm.) oraz w ustawie o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2011, nr 63, poz. 322, z późn. zm.).

Obowiązki pracowników

Pracownicy, mający dostęp do materiałów niebezpiecznych, muszą odbyć specjalne kursy BHP, podczas których przedstawione zostają zasady obchodzenia się z takimi substancjami, reguły bezpiecznego ich stosowania, a także sposoby przechowywania i oznaczania.

Pracownicy w trakcie używania chemikaliów mają obowiązek korzystać ze środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Zasad prawidłowego stosowania ochrony zatrudniony powinien nauczyć się w czasie szkolenia BHP – instruktażu stanowiskowego. W przypadkach zmian (np. unowocześnienia technologii produkcji, wprowadzenia innych środków chemicznych w procesach technologicznych) szkolenia powinny zostać powtórzone, z uwzględnieniem specyfiki nowych substancji. Część potrzebnych informacji pracownik może zdobyć także w trakcie kursów zawodowych (niektóre z nich, ze względu na specyfikę obowiązków, mają program obejmujący tego typu zagadnienia). Pracownicy mają również prawo do pełnej informacji o ryzyku oraz niekorzystnym działaniu substancji na organizm ludzki.

Nadzór BHP w firmie powinien na bieżąco monitorować proces produkcyjny i organizację pracy, zgłaszając pracodawcy możliwości poprawy bezpieczeństwa pracowników lub wyeliminowania szczególnie niebezpiecznych chemikaliów z użytku.

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca wykorzystujący w swoim zakładzie materiały niebezpieczne powinien zapewnić pracownikom ochronę przed ich szkodliwym działaniem (dobraną do rodzaju materiałów), odpowiednie informacje dotyczące ich właściwości oraz organizację pracy pomagającą uniknąć ryzyka związanego z tymi substancjami. Chemikalia muszą być składowane w wydzielonych pomieszczeniach, w pojemnikach zabezpieczających je przed wyciekiem lub reakcją chemiczną oraz odpowiednio oznakowane (§ 94.1 rozporządzenia). Stałe zbiorniki powinny być dodatkowo zabezpieczane przed przypadkowym rozlaniem substancji niebezpiecznej, a każda substancja niebezpieczna powinna posiadać instrukcję składowania i transportu. Jeżeli istnieje zagrożenie wybuchem (np. w wyniku wydzielania się łatwopalnych par) pomieszczenia muszą być wyposażone dodatkowo w wentylację zewnętrzną, systemy sygnalizujące zagrożenie oraz środki gaśnicze na wypadek pożaru.

Rozporządzenie precyzuje również zasady przeładunku i transportu materiałów niebezpiecznych. Przeładunek musi odbywać się w specjalnie wydzielonych miejscach, przy użyciu odpowiednich urządzeń i zapewnieniu ochrony pracownikom. Dostęp do miejsc przeładunkowych mają wyłącznie osoby uprawnione (§ 100.2 rozporządzenia). Pracodawca powinien również dążyć do maksymalnego ograniczenia liczby pracowników narażonych na kontakt z substancjami niebezpiecznymi, w szczególności z substancjami rakotwórczymi. W przypadku prac z materiałami toksycznymi lub żrącymi konieczne jest zapewnienie natrysków, umożliwiających szybkie spłukanie substancji w przypadku dostania się jej do oczu lub na skórę.